Alkanet (Alkanna tinctoria) ή Anchusa

Δύο φυτά της οικογένειας borage ονομάζονται alkanet, έτσι υπάρχει μια μικρή σύγχυση στη βιβλιογραφία σχετικά με το ποιο είναι ποιο. Συνήθως όταν λέμε για alkanet που οι ρίζες του παράγουν μία βαφή μωβ που χρησιμοποιείται στα καλλυντικά και στα σαπούνια, εννοούμε την Alkanna tinctoria.

Συνήθως, βρίσκουμε ξερό alkanet root σε εταιρίες που πουλάνε φυσικές βαφές. Η βαφή δεν είναι εύκολα διαλυτή στο νερό. Χρειάζεται να διαλυθεί προσεκτικά σε οινόπνευμα, πριν την προσθέσουμε στο νερό και μετά να χρησιμοποιηθεί σαν βαφή.
Το όνομα Anchusa προέρχεται από την Ελληνική λέξη «αγχούσα» = βαφή, λόγω της χρήσης της ρίζας του φυτού σαν βαφή

Το φυτό alkanet είναι ένα διετές ή πολυετές φυτό που φθάνει τις 12 ίντσες ύψος. Έχει τριχωτά, και επιμήκη φύλλα, τα δε άνθη του είναι συνήθως μπλε-μωβ, ή σε κάποιες ποικιλίες κίτρινα ή υπόλευκα. Η ρίζα του φυτού η οποία συνήθως είναι πολύ μεγάλη αναλογικά προς το μέγεθος του φυτού, παράγει μία κόκκινη βαφή από τον φλοιό της.
Καλλιεργείται στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη για το χρώμα που παράγει και εξάγεται συνήθως έτοιμο σε λάδι ή αλκοόλη. Χρησιμοποιείται για το χρωματισμό καλλυντικών κλπ, οπου δίνει κόκκινο χρώμα. Χρησιμοποιείται επίσης και για το χρωματισμό ξύλου σε απόχρωση ροδόξυλου ή μαονιού.

Προετοιμασία βαφής

Για προϊόντα με βάση τα λάδια, όπως π.χ . κρέμες και σαπουνάκια, βάζουμε μία κουταλιά της σούπας από σκόνη ρίζας σε ¼ της κούπας λάδι. Είναι καλό να γνωρίζουμε ότι το δοχείο στο οποίο το ετοιμάζουμε θα βαφτεί κόκκινο οπότε και είναι καλύτερο να χρησιμοποιήσουμε γυάλινο σκεύος. Το αφήνουμε για λίγες μέρες, και δεν ξεχνάμε να ανακατεύουμε ή να κουνάμε το δοχείο κάθε τόσο. Κατόπιν το στραγγίζουμε πολύ καλά. Εάν το έχουμε σε μέρος που το βλέπει ο ήλιος, συντομεύουμε τη διαδικασία. Η αναλογία ποσότητας σκόνης και λαδιού, μπορεί να αναπροσαρμοσθεί σύμφωνα με το προϊόν που θέλουμε να χρωματίσουμε.

Η ρίζα του alkanet χρησιμοποιείται πρωταρχικά σαν φυσική χρωστική, και παράγει ένα ρουμπινί κόκκινο όταν χρωματίζουμε μαλλί, ξύλο, πέτρα, κρέμες για τα χείλη, αλοιφές, λοσιόν κλπ καθώς και για τη βαφή λαδιών, ξυδιού, βερνικιών ή κρασιού. Στο παρελθόν, το χρησιμοποιούσαν για να βελτιώσουν την εμφάνιση χαμηλής ποιότητας κρασιών και λικέρ και να δώσουν ένα τόνο παλαιότητας σε φελλούς κρασιών. Όμως, η ρίζα του alkanet, χρησιμοποιείται τώρα κυρίως σαν χρωστική ύλη και δεν συνιστάται για εσωτερική χρήση. Στην κατασκευή του σαπουνιού δίνει τόνους ρόζ, μπλε και μωβ και η απόχρωση εξαρτάται κάθε φορά από την ποσότητα βαφής, τα είδη λαδιών που χρησιμοποιούμε και τη φυσική τους απόχρωση καθώς και από την αλκαλικότητα του σαπουνιού. Προσωπικά χρησιμοποιώ λάδι ελιάς, στο οποίο έχω βάλει alkanet (αναλογία 1 κουταλιά της σούπας / 1/4 κούπας λάδι) και όταν είναι έτοιμο, αντικαθιστώ ένα μικρός μέρος του ελαιολάδου της συνταγής μου με λάδι alkanet.

Προέλευση και ιστορία

Η ρίζα alkanet έχει χρησιμοποιηθεί σαν χρωστική σύμφωνα με ιστορικά αρχεία, από πολύ παλιά. Ήδη, η πρώτη αναφορά βρίσκεται στο έργο του Έλληνα βοτανολόγου και πολυμαθή Θεόφραστου (300 πΧ) αλλά και αργότερα ο Διοσκουρίδης περιέγραψε τις ιδιότητες της κόκκινης βαφής με περισσότερες λεπτομέρειες στο έργο του De Materia Medica. Υπάρχουν όμως και άλλες λεπτομερείς περιγραφείς σε έργα αρχαίων, που καταδεικνύουν τη γνώση που είχαν αρχαίοι λαοί γύρω από τη χρήση αυτής της βαφής καθώς και αναφέρουν συνταγές.